Padrón (I). O Pazo da Matanza

Semella unha de esas afirmacións fachendosas, pero o certo é que no meu morno recordo quedou grabada con exactitude aquela visita a Padrón coa escola, nos tempos de parvulario e monxas sen cofia que lle pregaban paciencia ó Ceo. Resulta inquedante se temos en conta que, por moito que remexa nas veigas da lembranza, non dou atopado resposta algunha o que almorcei onte. Feitas as aclaracións, soamente podo darlle a este relato que prosegue a voz daquela nena que fun e que volveu a latexar nas miñas carnes cando retornei á terra dos pementos con máis picardía de todo o panorama nacional.

Abofé que poucas cousas lle premen a un ese botón da ledicia como os percorridos pola memoria (e os ollos) da infancia. No caso desta Trilby, aínda escorregan na miña testa a dirección daqueles primeiros pasos no pequeno Pazo da Matanza, onde a sempre cándida conciencia infantil xurou un día facerse poetisa. Aquela visita á que hoxe é a Casa Museo de Rosalía de Castro deixou en min esa pegada que teñen as cousas afeitas a desvelar misterios da existencia: fronte a aquel deformado catre no que Rosalía de Castro vomitara o seu último alento, pensei por primeira vez na Morte, na ausencia... nesa "negra sombra" que deixa para mofarse dos mortais. Xuro que aínda me sobrecolleu aquela impresión que me chegaba polos poros do pasado.

Así a todo, cómpre superalos medos e inicialo recorrido pola estancia. Pasei de longo pola entrada e ignorei adrede as dúas salas dedicadas a ensalzar a figura pública dunha muller que foi, ante todo e sobre todo, íntimamente súa.

Cos pés postos fronte ás escaleiras que dan entrada ó seu fogar, puiden intuir, axudada pola memoria, cada un dos obxetos dispostos na sala que quedaba a man dereita. Sen dúbida, aquela era a vella cociña: coa súa lareira chea de potas e ornamentos, co arcaico refrixerador da casa (que non é máis que un burato na pedra) e todas aquelas fiestras abertas á particular luminosidade do serán... Máis que unha visión, sentíame contemplando unha fotografía da meu pasado... alí mesmo puiden recordar ós meus compañeiros da clase loitando por figurar coma nenos atentos á explicación do profesor de turno (do que, por certo, non lembro nada).

Por moitos motivos, o Pazo da Matanza, no que Rosalía de Castro finou o mediodía do 15 de xullo de 1885, ten iso de lóbrego que gardan as propias verbas poéticas da escritora do Rexurdimento. E, sen embargo, tamén posúe un eco nostálxico e, ó tempo, agarimoso: contemplando aquel fogar, un pode entender moitos dos seus poemas. Dende o "Adios ríos, adios fontes", ata o seu lamento cheo da morriña galega: "Miña casiña meu lar, ¡cantas onciñas de ouro me vals!" .

Rosalía é unha desas "pantasmas" que Padrón protexe con esmero. Algo do seu misticismo segue agochado neste pequeno pazo, agora cómplice de todos os viaxeiros que chegan en tren á vila. No dormitorio de Rosalía, aínda gardan o costume de deixar unha rosa branca esvaecida sobre a almofada do leito que acolleu o seu corpo fendido pola angustia. A flor ten esa beleza ferida das coroas de espiñas. Máis aló, nun pequeno cuarto, o escritorio, sen lápis nin papel sobre o que garabatear algo de vida, ten iso de sórdido que posúen os nichos sen defunto. E alí, ós pés da cama, onde se atopaba esa negra sombra que asombraba a Rosalía, a luz que cega na xanela, só deixa un estreito oco ó presente: o espello polo que os visitantes pasan coma gotas de auga. Foi nese intre cando o espectro do pasado pareceume devolvela imaxe borrosa dunha rapaza que, enchida de recato, outra vez xuraba ser poetisa: isto é, unha pequena nena que aínda se encolle perante ó mundo, botando unha ollada dende ó colo do Padrón máis fermoso.

"Ben sei que non hai nada
novo embaixo do ceo,
que antes outros pensaron
as cousas que hora eu penso.
E ben, ¿para qué escribo?
E ben, porque así semos,
relox que repetimos
eternamente o mesmo."


[Rosalía de Castro, Follas Novas (1880)]